تالاب انزلی گیلان

تالاب انزلی

یکی از توریستی‌ترین مناطق کشور استان گیلان است. سالانه گردشگران بسیاری با ماشین‌های شخصی، اتوبوس، قطار و خرید بلیط هواپیما رشت راهی این استان سرسبز و خوش آب‌وهوای می‌شوند. استان گیلان جاذبه‌های گردشگری طبیعی متعددی دارد که یکی از آن‌ها تالاب انزلی است. این تالاب پهناور در جنوب غربی شهرستان انزلی و فاصله ۴۰ دقیقه‌ای رشت قرار دارد. تالاب انزلی گیلان دارای اکوسیستم خاصی است و به‌دلیل انتشار رطوبت آن به زمین‌های مجاور، مناطق اطراف تالاب بسیار حاصل‌خیز هستند. این دریاچه یا تالاب زیبا به‌دلیل خاص بودن شرایط محیطی‌اش در فهرست میراث طبیعی کشور نیز به ثبت رسیده است.

آشنایی با تالاب انزلی

گفتیم که تالاب انزلی در جنوبی غربی این شهر قرار گرفته است. وسعت این تالاب در فصول پربارش به حدود حدود ۱۲۰ کیلومتر و در فصول کم باران‌تر به حدود ۸۰ کیلومتر می‌رسد. عمق تالاب نیز در فصول مختلف متفاوت است و در پرباران‌ترین فصل‌های سال حدودا پنج‌ونیم متر می‌شود. تالاب به یک پدیده طبیعی ایجاد شده از ترکیب آب و خشکی در نزدیکی دریاهای بزرگ می‌گویند. در رابطه با پیدایش تالاب انزلی نیز گفته می‌شود که با گسترش خشکی منطقه غازیان (انزلی امروزی) در امتداد دریای خزر، این دریاچه در حفره‌ای پدید آمده و در طول زمان با جنگل محصور شده است. نام تالاب هم در ابتدا «همزلی» بوده که در زبان گیلکی به‌معنای سایش و نزدیکی آب به خشکی است. قدمت تالاب بندر انزلی به ۱۵‌هزار سال قبل باز‌می‌گردد.

این تالاب از جنوب به صومعه سرا، از شرق به پیربازار، از شمال به انزلی و از غرب به کپورچال و آبکنار انزلی، می‌رسد. به‌طور کلی ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی آب آن را تامین می‌کنند. رودخانه‌های پیربازار، رمضان بکنده، قنادی، الله‌کا، بیجرود، نوخاله، هندخاله، سیاه درویشان، گاز رودبار، نرگستان، چومثقال، کلسر، شیجان، اسپند، چکوور، مرغک خالکایی، بهمبر، شیله سر و کانال مادر مهم‌ترین این رودها هستند. مساحت حوزه آب‌ریز تالاب، حدود ۳۷۴‌هزار هکتار است که شامل مرتع، زمین‌های کشاورزی، آب‌بند، استخر و... می‌شود. در زمین‌های اطراف تالاب کشاورزی و به‌طور گسترده کشت برنج رواج دارد. این تالاب زیبا سال ۱۳۵۴ در کنوانسیون رامسر به‌عنوان یک میراث ملی به ثبت رسید. درواقع این موضوع محدود به تالاب نبود و منطقه ثبت شده شامل منطقه سیاه کشیم، منطقه حفاظت شده سلکه و سایر آب‌بندان‌های محدوده تالاب است (این مناطق از لحاظ اکوسیستمی با خود تالاب تفاوت‌های عمده‌ای دارند). آب تالاب انزلی رسوبات و موادی است که ارزشمندی دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها تیتانیوم است. از آب این تالاب برای ساخت کودهای شیمیایی، مواد اولیه ساختمانی و اکتشاف برای عناصر کمیاب، استفاده می‌شود. 

پوشش گیاهی و جانوری تالاب انزلی

این منطقه از زیستگاه‌های حیاتی و مهم برای بسیاری از گونه‌های آبزی و پرندگان است. در طول سال تعداد زیادی از پرندگان مهاجر آسیایی برای استراحت این تالاب زیبا را انتخاب می‌کنند. تاکنون نزدیک به ۵۰ گونه جانوری آبزی، دوزیست، پستاندار، خزنده و… و نزدیک به ۱۰۰ نوع پرنده در اطراف این تالاب مشاهده شده است. تالاب انزلی یکی از متنوع‌ترین مناطق زیست جانوری در کشورمان به‌شمار می‌رود. علاوه‌بر این بسیاری از گونه‌های گیاهی نایاب آبزی در این منطقه یافت می‌شوند که نیلوفر مردابی یا آبی مهم‌ترین آن‌هاست. اما نکته جالب این است که نیلوفر مردابی موجود در این تالاب درواقع لاله یا لوتوس آبی (تالابی) نام دارد که به‌دلیل شباهت زیاد آن با نیلوفر مردابی، عده بسیاری را تاکنون به اشتباه انداخته است.

بهترین زمان برای رفتن به تالاب انزلی

اشاره کردیم که اطراف تالاب آب‌وهوای کاملا مرطوب دارد و به‌طور کلی دمای هوا در این منطقه بالاست. اطراف تالاب در فصل تابستان کاملا گرم است و در زمستان‌‌های آن به‌ندرت دمای هوای نزدیک به صفر یا منفی مشاهده می‌شود. برای رفتن به این منطقه زیبا هیچ موقع زمان بدی نیست، اما در فصل‌های معتدل‌تر مثل پاییز و زمستان رطوبت و گرما میزان کم‌تری دارند و شاید زمان مناسب‌تری باشد. هرچند در این فصول ممکن است کمی سرمای نه‌چندان زیاد برای برخی از گردشگران دلپذیر نباشد؛ بنابراین این افراد می‌توانند در فصل بهار به تماشای تالاب انزلی بروند که هوای آن معتدل و دلپذیر است. اما تابستان‌های این منطقه بسیار گرم و مرطوب بوده و امکان دارد تحمل شرایط آب‌وهوای اینچنینی برای بسیاری از گردشگران آزاردهنده باشد. فراموش نکنید که آب‌وهوای بندر انزلی به‌طور کامل متاثر از این تالاب است.

تالاب انزلی دقیقا کجاست؟

اشاره کردیم که این تالاب زیبا در بخش جنوب غربی بندر انزلی قرار گرفته و اگر با خرید بلیط هواپیما رشت به این شهر پرباران سفر کردید، برای بازدید از تالاب باید حدود ۴۰ دقیقه از شهر رشت دوره شده و به‌سمت انزلی حرکت کنید (جاده رشت-انزلی). از داخل انزلی نیز برای رسیدن به این تالاب باید وارد جاده انزلی-رضوان‌شهر شوید. ماهی‌گیری، کایاک‌سواری و قایق‌رانی از فعالیت‌های ورزشی و تفریحی محبوب در تالاب انزلی است. غرفه‌های مخصوص کرایه این تجهیزات نیز در این مکان وجود دارند. در اطراف این تالاب زیبا، مانند سایر مناطق توریستی و گردشگری، غرفه‌های غذافروشی، کافه، رستوران و چای‌خانه‌های سنتی متعددی ساخته شده است.

تالاب انزلی هم مانند سایر منابع طبیعی کشور در ۵۰ سال گذشته تقریبا به‌دست فراموشی سپرده شده است. عمق این تالاب در سال ۱۳۵۷ در شرایط عادی حدود ۸ متر بوده، اما در‌حال‌حاضر هنگام بارش‌های شدید به حدود پنج‌ونیم متر می‌رسد. این در حالی است که در بهمن ماه سال ۱۳۹۰ عمق یک تا دو‌ متر و در سال ۱۳۹۴ عمق کم‌تر از یک متر نیز در تالاب انزلی ثبت شده است. همچنین مشکلاتی چون تخلیه فاضلاب و ضایعات لایروبی خانگی و صنعتی، افزایش سطح رسوبات، تغییر کاربری زمین‌ها و تبدیل بخشی از اراضی حاشیه تالاب به زمین‌های کشاورزی، احداث موج‌شکن، تخلیه زباله‌های شهری و روستایی در محدوده تالاب، نشت نفت از فعالیت سکوهای حفاری، تردد قایق‌ها و کشتی‌های تجاری، ته‌نشینی آلوده‌کننده‌های موجود در هوا که ناشی از تردد خودرو و فعالیت‌های صنعتی‌اند و…، عمده‌ترین مسائل مخربی هستند که اکوسیستم خاص تالاب انزلی را تهدید می‌کنند.در کنار این‌ها در سال ۱۳۶۳ سازمان پژوهش‌های علمی‌و‌صنعتی کشور و سازمان کشاورزی با اهداف تولید علوفه برای دام‌و‌طیور و تهیه کود سبز برای مزارع برنج استان گیلان، اقدام به کشت گیاه آزولا کردند. این گیاه به‌تدریج به سطح مرداب رسید و امروزه با گسترش رشد آن در این منطقه، اجازه نفوذ نور و اکسیژن به تالاب و گیاهان حیوانات آن داده نمی‌شود.