مسجد هفتاد و دو تن مشهد

همه چیز در مورد مسجد هفتاد و دو تن مشهد

در شهر مشهد که یکی از مهم‌ترین مقصدهای گردشگری مذهبی در ایران است، مسجدها و بناهای تاریخی زیادی وجود دارد که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست. یکی از مهم‌ترین بناهای این شهر مسجد هفتاد و دو تن نام دارد و در بازار بزرگ، ناحیه سرشور، واقع شده است. این بنا ابتدا مقبره امیر غیاث‌الدین بوده که تغییر کاربری داده است و امروزه علاوه بر مسجد، به عنوان یک بنای تاریخی مهم نیز شناخته می‌شود. 
در ادامه این گزارش به معرفی کامل‌تر مسجد هفتاد و دو تن مشهد تور مشهد و تور لحظه آخری مشهد می‌پردازیم و بخش‌های مختلف آن را بررسی می‌کنیم.

نگاهی کلی به مسجد هفتاد و دو تن مشهد

این مسجد زیبا و بزرگ با نام مسجد شاه نیز شناخته می‌شود و یکی از آخرین بناهای دوران میرزا شاهرخ است. در این مسجد بقعه‌ای با گنبد دوپوش، دو مناره، یک ایوان که قبلا مقبره امیر غیاث‌الدین ملک شاه بود و بخش‌هایی با امکانات رفاهی برای زائرین وجود دارد.

امیر غیاث‌الدین ملک شاه که بود؟

امیر غیاث‌الدین ملک شاه از امرای معروف دربار تیمور گورکانی بود که در سال 855 هجری قمری و حدود 5 سال بعد از مرگش، بنایی برای قبر او ساختند. این بنا در سال 1311 تغییر هویت داد و به عنوان مسجد ثبت ملی شد. امروزه نیز این بنا یکی از آثار ملی ثبت شده ایران است.

بنای مسجد شاه چگونه است؟

این بنا ابعادی در حدود 33 در 20 متری دارد و فضای آن 660 متر مربع است. از جمله مهم‌ترین بخش‌های این مسجد، نمای مناره‌ها، غرفه‌ها و ایوان آن هستند. این بخش‌ها با کاشی معرق بسیار نفیسی ساخته شده‌اند که البته بخش زیادی از آن‌ها در طول زمان از بین رفته است. باقی‌مانده‌های این کاشی‌کاری‌ها به عنوان نمونه‌ای عالی از صنعت لعاب کاشی دوران تیموری و صفویه اهمیت دارد.

بخش‌های مختلف مسجد هفتاد و دو تن

ایوان زیبای مسجد شاه

عرض ایوان جلویی مسجد هفتاد و دو تن مشهد حدود 95.4 متر است و ارتفاع آن تا لبه بام به 40.9 متر می‌رسد. عمق این ایوان نیز به اندازه 20.4 متر ساخته شده است. در این ایوان کاشی‌ها و نقش و تزئینات بسیار زیبایی به کار رفته است و به نوعی تابلوی ظریفی برای مقبره است.

کتیبه‌های باقی مانده ایوان

ارتفاع ازاره کل این بنا از جلو 15.1 سانتی متر است. در پایه راست ایوان و بعد از ازاره نیز یک خوانچه معرق قرار دارد که گلدان و گل و بوته در آن وجود دارد. در بالای این خوانچه یک مربع مستطیلی ساخته شده است و نام معمار مقبره را می‌توان در آن دید: عمل بن شمس الدین محمد تبریز.

در پایه چپ ایوان نام کاتب نیز ذکر شده است که البته به مرور زمان از بین رفته و چیزی از آن در دست نیست. در بالای نام معمار، کتیبه کاشی کاری شده دیگری به چشم می‌خورد که آن هم کامل نیست. به طور کلی کاشی کاری‌های این سازه آسیب‌های زیادی دیده‌اند. اما یکی از بخش‌های زیبای باقی مانده کتیبه طرف چپ ایوان است که حدود 2 متر از آن به صورت روشن و صحیح در زمینه لاجوردی و با خط کشی سفید معرق باقی مانده است.

در این بخش با خط ثلث زیبایی نوشته‌اند:

«لل الامیر ملکشاه اعرج الله معارج دولته فی سنه خمس و خمسین و ثمانماه الهجریه».
در بخش‌های دیگر ایوان می‌توان کاشی کاری‌های صلوات بر چهارده معصوم را دید که با نقش‌های هندسی مختلف تزئین شده‌اند.

بقعه اصلی مسجد هفتاد و دو تن

بقعه این مجموعه دری با تاریخ 1155 هجری قمری دارد و به نظر می‌رسد از مکان دیگری به این مسجد منتقل شده باشد. کاشی کاری‌های داخل مقبره نیز بسیار نفیس و زیبا هستند و اغلب در آن‌ها از کاشی مسدس سبز سیر شفاف استفاده شده است. همچنین کلمه علی با زر سه بار در آن‌ها حک شده است. 
در قسمت بالایی نیز کتیبه‌ای سرتاسری قرار دارد که عرض آن 24 سانتی متر است و در آن کاشی‌کاری و هنر خطاطی مربوط به دوران تیموری را می‌توان دید. عبارت کتیبه شانزده بیت از مناجات امام علی (ع) است. 
گنبد زیبای مسجد شاه
گنبد این مقبره طرحی متناسب با روکار کاشی فیروزه‌ای دارد و در ساقه آن با خط کوفی جمله البقا لله را نوشته‌اند. ارتفاع این گنبد از تیزه تا کف حدود 40.17 متر است و یکی از اولین تصاویری است که از مسجد می‌توان دید.

قبر اصلی غیاث‌الدین در مسجد هفتاد و دو تن

به تازگی در زیر بقعه سردابی کشف شده است که احتمال می‌رود قبر اصلی در آن بوده باشد. صورت یک قبر 190 در 56 متری در این بخش وجود دارد که با آجر بالا آمده است، البته سنگ قبری دیده نمی‌شود. در طرف چپ دو قبر و در سمت راست یک قبر دیگر نیز به چشم می‌خورد که هیچ یک لوح ندارند.

مناره‌های مسجد زیبای هفتاد و دو تن

در دو طرف بقعه غیاث‌الدین دو مناره ساخته شده است که در طول سال‌ها بخش زیادی از آن‌ها نیز از بین رفته است. با این حال، از مناره شمالی سازه‌ای 20 متری و از مناره جنوبی سازه‌ای 40.15 متری باقی مانده است که می‌توان آن‌ها را دید. در بالای مناره‌ها نیز کتیبه‌های بزرگ قرآنی به چشم می‌خورد که قدمتی طولانی دارند. همچنین احادیث پیامبر و اسما الله نیز در این مناره‌ها کاشی‌کاری شده‌اند.
آدرس مسجد هفتاد و دو تن مشهد
این مسجد در ناحیه سرشور، خیابان خسروی، اول بازار بزرگ و در کنار ضلع جنوب غربی حرم قرار دارد. فاصله مسجد هفتاد و دو تن تا حرم رضوی کم است و به راحتی می‌توان به آن دسترسی پیدا کرد. توصیه می‌شود که مسافران زمان صبح را برای بازدید از این دیدنی تاریخی انتخاب کنند.